stil gebed

votum en groet

openingsverzen

Voorganger: Wat ben je bedroefd, mijn ziel, en onrustig in mij.
Allen: Vestig je hoop op God, eens zal ik Hem weer loven, mijn God die mij ziet en redt.

zingen           Psalm 31:1,2

gebed 

schriftlezing           Marcus 15:1-15

overweging

Wie een rooms-katholieke kerk binnenwandelt, zal ongetwijfeld aan de wanden een kruiswegstatie zien. Oftewel 14 (soms 15) afbeeldingen van het lijdensverhaal van Jezus, zijn Via Dolorosa. Iedere staatsie of halteplaats laat een gebeurtenis op die weg zien. Als eerste Jezus’ veroordeling tot het kruis en als laatste zijn begrafenis. En soms is juist de opstanding van Jezus de laatste staatsie.
De bedoeling van een kruisweg is dat een gelovige in gebed en meditatie de Via Dolorosa van Jezus kan doorlopen, zonder in Jeruzalem te zijn geweest.

Ook in protestantse kerken is er steeds meer aandacht gekomen voor de kruiswegstaatsie. In de Sint-Jan hangt al jaren die van Willem Hesseling. Na Pasen zal deze trouwens verdwijnen, beter gezegd: verhuizen naar elders. U heeft dus nog een paar dagen om deze indrukwekkende kruiswegstaatsie – de schilderijen zijn maar liefst 1,20 bij 1,20 – te gaan zien. Hier in de Oostpoort zijn er dit jaar trouwens (wat kleinere) reproducties van deze kruiswegstaatsie. En bij de vespers staan we dus bij een viertal stil.

Ze staan afgedrukt in de liturgie (de staatsie van vanavond op de voorkant), maar is ook hier te zien op de schildersezel voor mij, én op het scherm. Juist om het indrukwekkende karakter ervan nog meer te benadrukken.

Bij de meeste kruiswegstaatsies zien we hele figuren afgebeeld, met Jezus in het midden. Hesseling kiest voor een andere aanpak. Hij zoomt als het ware in. Op detailniveau. Dat is ook goed te zien op de staatsie van vanavond, de derde uit de reeks van 14, met als klassieke titel: ‘Jezus krijgt het kruis’. We zien twee handen, Jezus’ hoofd en een deel van zijn torso, en de dwarse kruisbalk, die diagonaal van rechtsboven naar linksonder loopt. Het schilderij heeft ook drie verticale banen. Rechts is deze bruin, midden groenig en links blauw, met bovenaan een helwit vlak.

Hesseling vertelde in een interview dat de kleur bruin staat voor de maatschappij, voor ons mensen. Het is immers de kleur van de grond, van de aarde. En wij mensen zijn nu eenmaal uit de aarde aards.
Helemaal rechts zien we een hand, – sterk en gespierd – die met kracht de kruisbalk op Jezus legt, of moet ik zeggen: duwt?

Thuis heb ik een prachtig boek, vol met afbeeldingen van Christus in de kunst, door de tijden heen. De titel luidt: ‘In handen van mensen.’ Een treffende titel voor zo’n boek, maar eigenlijk sowieso voor de lijdende Christus. Hij kwam terecht in de handen van mensen. Judas, die Hem uitleverde aan de Joodse leiders. Dezen leverden Hem op hun beurt uit aan Pilatus. En die gaf Jezus over aan de soldaten, die Hem onder handen namen – slaand, geselend, met hun zweep en striemende en spottende woorden en daden – om Hem uiteindelijk te executeren. We zien het allemaal terug in die hand rechts, die de kruisbalk op Jezus legt. Jezus krijgt het kruis, uit handen van al deze mensen. Maar niet alleen zij, toen; ook wij, nu. Het is omwille van ons allen. Het is ook onze hand, de uwe, de mijne. Vanwege onze schuld, ons kwaad, onze missers krijgt Jezus het kruis.

Maar die hand komt wel van boven. Zou dat kruis dat Jezus krijgt, meer dan alleen menselijk zijn? Zou het ook nog van Hogerhand kunnen zijn? Paulus schrijft in zijn Romeinenbrief: ‘God heeft zelfs zijn eigen Zoon niet gespaard, maar Hem voor ons allen overgegeven.’ God de Vader geeft Jezus over, uit handen, in de handen van mensen, die Hem kruisigen. Dit is en blijft een diep mysterie, een zee, waarin onze gedachten verzinken…

En Jezus? Kijk naar de tweede hand, in het midden, links van die sterke hand. Deze hand is ontspannen. Het is de hand van Jezus. Om de kruisbalk heen gelegd. Jezus krijgt niet alleen het kruis, maar ontvangt dat ook, legt er zijn hand omheen, laat het op zijn schouders leggen. Wat een overgave! Voor ons.

Jezus is geschilderd in zwart-wit tinten, waarbij het zwart overheerst: symbool voor het lijden dat Hem treft, onze donkere schuld die Hij draagt. Op Zijn huid, en eromheen staan krassen. Verwijzing naar de geseling die Hij heeft ondergaan. Op zijn hoofd prijkt de doornenkroon. ‘Bent Ú de koning van de Joden?’, vraagt Pilatus vol verbazing. Zo’n lijdende persoon?
Pilatus hoort vervolgens wat de Joodse raad tegen Jezus inbrengt: de één na de andere beschuldiging. Maar Jezus zwijgt en blijft zwijgen. Op de staatsie is Jezus’ mond ook gesloten. Jezus zwijgt. Daar kiest Hij voor. Bewust. Hij is als dat Lam, waar de profeet over sprak: ‘Een lam, dat stom is voor zijn scheerders. Zo deed Hij  zijn mond niet open.’
Ja, zo is Christus koning, die het alles ondergaat, zonder verzet, zonder vlammend pleidooi om zichzelf vrij te pleiten. Hij zwijgt. Daar kiest Hij bewust voor. Hij laadt alles op zich. Om ons vrij te spreken. Om ons te redden.

Ja, het is een donkere staatsie. En toch is dat niet het enige. Precies in het midden zie we nog een kruis. De schilder vertelde dat hij dat eigenlijk ‘toevallig’ ontdekte: het houten kruis achter het schilderdoek, dus aan de achterzijde. Het schemerde door het doek heen. Dat schilderde hij vervolgens over op de voorzijde van het doek. Nee, niet in diezelfde donkere kleur als de grote diagonale kruisbalk die Jezus opgelegd krijgt. Maar juist licht. Want het kruis is niet alleen een gruwelijk martelwerktuig, een executiemiddel. Het toont ons niet alleen waartoe het kwaad kan leiden. Wat wij God en elkaar en onszelf hebben aangedaan. Ja, dat óók. Maar het kruis laat ons boven alles ook het licht van Gods liefde zien: zo ver, zo diep, is Hij gegaan voor ons. En dat Hij dus bij ons in deze donkere wereld is én daarna. En dat door dat kruis van Christus, door zijn verzoening, door zijn overwinning op het kwaad, er zicht is op Gods nieuwe wereld. Dat we daarop mogen hopen. En daarom is het kruis ook een baken van hoop. Hoop op een nieuw bestaan. En dat zie ik terug in dat witte vlak linksboven. De duisternis gaat voorbij. Ons wacht een land van louter licht. Dankzij Hem die het kruis kreeg én ontving, met open armen. Lof zij U, Christus.

meditatief moment

Als meditatief moment luisteren we nu naar een liedje van Theo van Teijlingen: ‘Het kruisbeeld’ luidt de titel. Hoe een crucifix op een rommelmarkt een gelijkenis wordt van meer dan aards geheimenis…

zingen           Lied 558:1,8,9 Jezus, om uw lijden groot

bidden van Luthers avondgebed

slotlied          Hemelhoog 162 Agnus Deï

zegen