zingen           Psalm 92:1 ‘Waarlijk, dit is rechtvaardig’

stil gebed

votum en groet

aanvangstekst         ‘Laat u leiden door al wat waar is, al wat edel, rechtvaardig, zuiver, beminnelijk en eervol is, kortom door al wat deugdzaam is en lof verdient.’ (Filippenzen 4:8)

zingen                       Psalm 92:3,7,8 ‘Gij hebt mij door uw daden

lezing van het gebod  uit Micha 6:6-8

zingen           Hemelhoog 706 ‘Licht aan’

gebed om de verlichting met de Heilige Geest    

zingen           Hemelhoog 503 ‘God kent jou vanaf het begin’

kindermoment

Vandaag heb ik weer iets meegenomen. Weten jullie wat dit is? Een verrekijker. Het woord zegt het al: daarmee kun je ver kijken. Bijvoorbeeld naar achterin de kerk. Dan zijn die mensen daar opeens veel groter en zie ik dat ze gelukkig niet in slaap zijn gevallen…

Wij hadden ook zo’n verrekijker mee op vakantie. Wel een stukje kleiner trouwens dan deze trouwens. Hij keek ook minder ver. Dat bleek wel toen we bij de camping al een paar dagen bepaalde vogeltjes zagen. Ze maakten een heel vrolijk geluid en ze vlogen met elkaar heel hoog. We herkenden dat geluid niet, dus toen wilde ik met onze verrekijker kijken. Maar ik zag niet meer dan dit… Kijk nu maar even naar het scherm.

Weet iemand wat dit voor een vogel is?
Maar ik zei al: ze maakten ook een bepaald geluid. En daar heb je tegenwoordig apps voor om te ontdekken welk geluid bij welke vogel hoort. En wat denk je? Het bleken bijeneters te zijn. En nou moet je eens kijken op de volgende foto hoe zo’n bijeneter eruit ziet.

Wat een prachtig vogeltje hè? Schitterende kleuren. En hier heeft hij ook een insect in z’n bek. Nee, geen bij, maar wel een libelle. Ja, de bijeneter moet ook eten hè. En hij is dus geen vegetariër…
Goed, die foto heb ik ook van internet gehaald. Met m’n verrekijker lukte het niet om hem zo dichtbij te halen. Maar gelukkig is het iemand anders wel gelukt.
Waarom vertel ik dat nu? Omdat het deze week VakantieBijbelWeek is. Het thema is ‘Ik zie jou’. En dan denk ik toch vooral aan de Here God. Die ziet jou en mij. Veel beter dan wij elkaar kunnen zien. Hij kijkt niet alleen naar onze buitenkant, maar ook naar onze binnenkant, naar ons hart. Hij weet wat we voelen, wat we denken, wat we bedoelen, wat we willen. Hij kijkt gelukkig overal doorheen. Nou, hoe God ons ziet, en we ook naar elkaar mogen kijken, daarover zal het gaan tijdens die VakantieBijbelWeek. Met prachtige verhalen uit de Bijbel, met mooie liedjes, met leuke spelletjes, met heerlijke pannenkoeken, met een mooie voorstelling. En volgende week zondag de feestelijke dienst in de kerk.
Vanaf woensdagmorgen is dat. Het hele programma vind je bij STEP GOUDA ook op internet. Voor de kids, voor de tweens en de teens. Ik hoop je daar te zien. Zonder verrekijker…
Een goede kindernevendienst en tot straks.

schriftlezingen   Romeinen 1:16-17; 6:15-19 en 12:17-21

zingen           Lied 966:1,3,4 ‘Het heil des hemels werd ons deel’ 

verkondiging      over de deugd van de rechtvaardigheid

Gemeente van Jezus Christus,

Als ik u dit gebouw laat zien, dan weet u, denk ik, gelijk wat het is.

Inderdaad, het Paleis op de Dam. Op de gevel daarvan staan zes enorme beelden, ieder meer dan drie meter hoog. Aan de voorkant staan drie beelden en aan de achterkant ook. Het Paleis (inclusief die beelden) wordt trouwens nu gerestaureerd, maar gelukkig hebben we de foto’s nog…
We beginnen aan de voorkant. Hier ziet u het van dichterbij.

Het beeld in het midden symboliseert de vrede. U kent het misschien wel van de Nationale Dodenherdenking op televisie, waarbij er ook altijd een camera achter dat beeld staat en je dit prachtige shot krijgt:

We gaan nu even naar de achterkant van het Paleis:

Het centrale beeld daar is misschien wel net zo bekend: Atlas, die de wereld op z’n schouders torst.
Die beide centrale beelden aan voor- en achterkant worden geflankeerd door beelden die deugden voorstellen. Aan de voorzijde zijn dat links Prudentia oftewel verstandigheid:

en rechts Justitia, oftewel gerechtigheid:

Aan de achterzijde is het links Temperantia, oftewel matigheid:

en rechts Fortitudo, oftewel moed:

Dat zijn dus precies de vier beroemde deugden van verstandigheid, rechtvaardigheid, matigheid en moed. Zoals zo vaak zijn ze ook hier als sierlijke vrouwen afgebeeld. Ja, de beeldhouwer heeft er alles aan gedaan om die deugden zo aantrekkelijk mogelijk voor te stellen.
En die staan dus gezusterlijk op het Paleis op de Dam, op een hele centrale plek in ons land, in de hoofdstad. Ze zeggen ons al eeuwen, tot op de dag van vandaag: ‘Beste Nederlanders, willen we echt een leefbare samenleving zijn, dan zullen we in het spoor van deze deugden moeten gaan.’

Vanmorgen zoomen we in op het beeld van Justitia: gerechtigheid of rechtvaardigheid dus:

In de linkerhand heeft ze een weegschaal. Want dat is toch wat Vrouwe Gerechtigheid moet doen: afwegen. Wat is goed en wat is kwaad? En dat op een eerlijke, onbevooroordeelde en rechtvaardige wijze. In de rechterhand heeft ze een staf met een zon, met daarin een oog. Dat staat voor het alziende oog. Dat verwijst naar de waarheid, die aan het licht moet komen.

Het is een klassiek beeld, helemaal in de stijl van de klassieke oudheid. Veelzeggend, want rechtvaardigheid is ook een klassieke deugd, om het maar zo te zeggen. Voor de oude Grieken behoorde de rechtvaardigheid al tot de kardinale, oftewel de belangrijkste deugden. Volgens de filosoof Aristoteles is rechtvaardigheid de belangrijkste deugd voor de polis, de stadstaat, zoals Athene dat in zijn dagen was. We zouden nu zeggen: de samenleving.

Volgens Aristoteles is rechtvaardigheid de kwaliteit die mensen in staat stelt om eerlijk te delen. Dat je als burger het juiste deel neemt en tegelijk de ander niet tekortdoet.
Het gaat niet alleen om jou. Nee, het gaat om de gemeenschap, om de samenleving (dat woord zegt het al: sámen-leving) over wat jij daarvoor kunt betekenen en hoe tegelijk ook anderen daarin recht gedaan worden, tot hun recht komen.
Mooi dat ook in onze eigen hoofdstad dit dus letterlijk verbeeld wordt bovenop het Paleis op de Dam. Veelzeggend. Alsof dat beeld van de rechtvaardigheid ons aanspreekt: ‘Laat het hier in de samenleving om gaan: wat is rechtvaardig? Wat draag jij daarin bij? Wat is eerlijk? Wat is eerzaam? Wat helpt echt?’

Ja, dat staat wel haaks op het idee dat iedereen voor zichzelf mag bepalen wat eerzaam en goed is en dat de taak van de overheid zich beperkt tot het garanderen van de vrijheid van het individu. Dat leidt tot een verwoestend individualisme waarbij alles is toegestaan als het maar binnen de wet is. Dat zag je bijvoorbeeld bij de bankencrisis aan het begin van deze eeuw: bankiers deelden zichzelf bonussen toe, omdat ze er volgens ‘de regels’ recht op hadden. Dat het niet eervol en niet goed zou zijn, wat ze deden, kwam niet bij hen op. Totdat de crisis kwam…
Nee, dat is niet rechtvaardig, goed en eervol. Het gaat niet alleen om jou, het gaat ook om de ander. Rechtvaardigheid betekent eerlijk delen en anderen niet tekort doen. Of zoals Paus Franciscus het eens zei: ‘Gerechtigheid is noodzakelijk voor het goed samenleven van mensen, anders zou de wereld een jungle worden.’ Augustinus zei het nog sterker: ‘Als gerechtigheid er niet meer toe doet, wat zijn koninkrijken anders dan roversbenden?’ Hoe actueel wil je het hebben, gemeente?

Kortom: die deugd van de rechtvaardigheid is niet voor niets zo kardinaal, zo ontzettend belangrijk. Dat had Aristoteles dus ook al goed begrepen. Volgens hem is rechtvaardigheid vooral: ‘Geef ieder het zijne.’
‘Ieder het zijne geven.’ Ja, dat zijn wel gevleugelde woorden. Ik heb ze ook wel zelf gehoord bij mensen aan het eind van hun leven: ‘Dominee, ik denk dat wel goed zit, want ik heb iedereen het zijne gegeven.’ Dan dacht ik wel: ‘Ja? En is dat genoeg?’ Enne… is dat rechtvaardigheid? Dat wíj ieder het zijne geven? Of moeten we voor rechtvaardigheid ergens anders zijn, bij Iemand anders?

Kijk, rechtvaardigheid of gerechtigheid is een door en door bijbels woord. Maar de Bijbel kent geen algemeen idee van gerechtigheid. Nee, het wordt direct met God verbonden. Hij is rechtvaardig. Als geen ander. Daarom is God ook de norm voor onze rechtvaardigheid. Snap je: gerechtigheid ontdekken we in de omgang met God.
In die zin vind ik het opvallend dat bij dat beeld op het Paleis op de Dam, dat daar Vrouwe Gerechtigheid in haar rechterhand een staf heeft met een oog erop. Het alziende oog wordt dat ook wel genoemd. Misschien ben je in de vakantie wel in zo’n prachtige oude kerk geweest en zag je bovenin, in de koepel bijvoorbeeld, ook zo’n oog. Dat staat voor God, die alles ziet. Dus dat oog op die staf van Vrouwe Gerechtigheid verwijst volgens mij naar God zelf. Met andere woorden: voor de gerechtigheid moeten we echt bij God zijn.

Wat is gerechtigheid bij God? Wat betekent het dat Hij rechtvaardig is? Professor Versteeg omschrijft het prachtig in zijn boekje Bijbelwoorden op de man af: ‘Dat je bij God terecht kunt. Wie of wat je ook bent. Ja, juist mensen die door anderen genegeerd worden, zoals armen en hulpelozen, kunnen bij God terecht. En ook zij die zichzelf zijn tegengekomen, die gebukt gaan onder schuld en schaamte. God rekent immers niet met wat die mens Hem te bieden heeft. God rekent met wat Hijzelf is. Dát is zijn gerechtigheid.’ Dus daar moeten we zijn!

Dat is cruciale verschil tussen Aristoteles en de Bijbel. Aristoteles zag de rechtvaardigheid als een menselijke deugd waarin we ons door oefening  kunnen bekwamen. Maar volgens de Bijbel is rechtvaardigheid een eigenschap, een deugd van de Here God, die Hij ons schenken wil.
Goddank! Want laten we eerlijk zijn: wij mensen missen die. Paulus schrijft in zijn Romeinenbrief: ‘Er is niemand rechtvaardig. Zelfs niet één’. En daarmee bedoelt hij ons mensen, zoals we uit onszelf zijn.
Maar wat is nu het bijzondere, wat zeg ik: het bevrijdende? Dat we juist als onrechtvaardigen, als mensen die dit missen, bij God, dé Rechtvaardige, de Bron van de gerechtigheid, terecht kunnen. En dat Hij ons dan, om Christus’ wil, rechtvaardig verklaart. De gerechtigheid is dus niet iets wat wij moeten doen om bij God te komen, om in de hemel te komen. Zoals president Trump toch leek te bedoelen toen hij recent zei: ‘Ik zet mij in voor de vrede tussen Oekraïne en Rusland, omdat ik in de hemel wil komen.’ Nee, mijnheer de president, we hoeven de hemel niet te verdienen. Gerechtigheid is niet iets wat ik uit mezelf moet halen – want dan is het altijd te kort – nee, ik krijg die gerechtigheid van God, dankzij zijn Zoon Jezus Christus, die die gerechtigheid verdiend heeft, door Wie we in een rechte verhouding met God komen te staan. In Hem geloven maakt ons rechtvaardig.
Dat is de kern van het geloof. Luther ontdekte dat toen hij die woorden uit Romeinen 1 las en ze bij hem insloegen als de bliksem: ‘In het evangelie openbaart Gods gerechtigheid zich van begin tot eind door geloof, zoals ook geschreven staat: ‘De rechtvaardige zal leven door geloof’.’
Luther noemde dit de poort naar het paradijs. Het werd z’n grootste ontdekking waar hij niet over uitgejubeld raakte: de gerechtigheid is niet iets is wat wij aan God geven, maar dat Hij aan ons geeft, als wij in geloof onze lege hand ophouden, als wij onze hand in die van Jezus Christus leggen. Dan zijn we rechtvaardig. Uit pure genade.

Maar dan houdt het niet op. Nee, dat zou wat zijn! Dat zeiden ze wel tegen Paulus: ‘O, als we toch onder de genade leven, dan kunnen we vrijuit zondigen.’ Of in het verband van vanmorgen: ‘Dan kunnen we onrechtvaardig zijn en het onrecht welig laten tieren.’ Het antwoord van Paulus op die suggestie is klip en klaar: ‘Absoluut niet.’ Of zoals de Statenvertaling het nog krachtiger heeft: ‘Dat zij verre!’ Met andere woorden: ‘Die gedachte werp ik ver van me, heel ver. Want dan heb je er niks van begrepen. Dan maak je de genade tot iets ontzettend goedkoops. En dat is ze juist niet. Ze is onbetaalbaar en zo kostbaar: er zit namelijk de prijs aan van Jezus’ eigen leven, zijn eigen kostbare bloed.
Dat kostbare geschenk ontvangen en door het geloof in Jezus Christus gerechtvaardigd worden om vervolgens maar raak te zondigen – want Hij is toch genadig… – dat vergelijkt Phillip Yancey treffend met een bruidegom die in de huwelijksnacht tegen z’n bruid zegt: ‘Lieverd, ik hou echt heel veel van je en ik wil graag mijn hele leven met je delen. Maar een paar dingetjes wil ik even met je bespreken. Hoe ver kan ik gaan met andere vrouwen nu we getrouwd zijn? Kan ik met ze naar bed? Ze kussen? Je vindt het toch niet erg als ik zo af en toe een slippertje maak? Ik weet wel dat je je dan gekwetst zult voelen, maar denk eens aan alle mogelijkheden die je daardoor krijgt om mij, na mijn ontrouw, te vergeven!’ … Yancey schrijft dan, terecht: ‘Voor zo’n Don Juan is het enige redelijke antwoord een klap in zijn gezicht en een ‘Absoluut niet!’ Het is duidelijk dat hij er geen idee van heeft wat liefde betekent.’

En zo is het. Als we werkelijk doordrongen zijn van die bevrijdende en heerlijke genade en beseffen hoe kostbaar deze is, dan zullen niet meer willen zondigen. En als het wel gebeurt, er diep berouw over hebben. Die genade zet namelijk juist aan om van God te houden met heel je leven, om Hem te dienen, om er voor anderen te zijn. Of zoals Paulus in vers 19 schrijft: om ‘In dienst van de gerechtigheid heilig te leven.’
Ja, als je in Christus gerechtvaardigd bent, is dat ook terug te zien, dan ga je de deugd van de rechtvaardigheid ook beoefenen. Hoe? Allereerst door je te laten vervullen met de Heilige Geest, door daar om te bidden. En de Heilige Geest is de Geest van Christus. Als we dicht  bij Hem zijn, gaan we op Hem lijken, gaan we die karaktertrekken van Hem, van God zelf dus, want Jezus is de Zoon van God, en het is echt zo Vader zo Zoon. En wat was ook alweer Gods gerechtigheid? Dat we bij Hem terecht kunnen. Nou, die gerechtigheid mogen we dus weerspiegelen. Gebeurt dat ook bij ons? Kunnen mensen bij ons terecht, ongeacht wie ze zijn? Rechtvaardigheid heeft bij God ook echt te maken met gelijkwaardigheid. Ieder mens is voor Hem gelijkwaardig. Juist ook de minderbedeelden, de hulpelozen, de gekwetsten zijn bij Hen welkom. Ik hoop dat die rechtvaardigheid, die gelijkwaardigheid, ook ons aansteekt. Dat we met Gods, met Jezus’ ogen, zo naar anderen kijken. Ongeacht hun status, hun achtergrond, hun levensovertuiging, hun politieke overtuiging, hun geaardheid, enz. bij ons terechtkunnen. En dat we opstaan tegen onrecht, als mensen niet gelijkwaardig behandeld worden, als Gods creatie geweld wordt aangedaan, of het nu mensen, dieren of welk deel van Gods schepping betreft. Dat dat ons dan raakt en we erdoor in beweging komen.

In Romeinen 12 concretiseert Paulus dat leven in dienst van de gerechtigheid nog meer. Dat blijkt toch echt wel verder te gaan dan ieder het zijne geven. Het is bijvoorbeeld afzien van wraak, geen kwaad met kwaad vergelden, maar juist voor alle mensen proberen het goede te doen. Het kwaad overwinnen door het goede. Dus als iemand jou iets geflikt heeft, dan niet met gelijke munt terugbetalen, geen eigen rechter spelen, maar het goede doen. Zelfs aan je vijanden, schrijft Paulus. Zo stapel je gloeiende kolen op iemands hoofd. Met andere woorden: door die liefde, door die goedheid en vredelievendheid, krijgt die ander het warm.
Heb je dat wel eens geprobeerd? Als iemand je iets flikte? Om dan geen wraak te nemen, geen eigen rechter te spelen, maar uit te zijn op verzoening, vrede, verbinding? Natuurlijk hoort daar ook bij dat je aangeeft dat wat die ander jou heeft aangedaan, dat het je pijn heeft gedaan, maar dan toch vergevingsgezind te zijn, vredelievend, mild.
Nee, dan is het geen automatisme dat die ander echt smelt bij wijze van spreken, door die spreekwoordelijke gloeiende kolen die je op zijn of haar hoofd hebt gestapeld. Dat-ie daardoor z’n vijandschap staakt, ophoudt met pesten of wat dan ook. Nee, er zijn er ook die daar dan toch mee door gaan. Maar bedenk dan dat die gloeiende kolen wel helemaal in lijn zijn met Jezus Christus, met zijn weg: Hij schold ook niet terug, had z’n vijanden lief, en bad voor hen, zelfs in z’n diepste lijden.
Of zoals ik ergens las: ‘Jezus Christus regeert door zijn Heilige Geest, en ook vandaag zie je dat mensen zich openstellen voor vergeving en verzoening, voor een nieuw begin van herstelde relaties. Individuen, groepen en ook de overheid kunnen het kwaad in zichzelf en om hen heen overwinnen door het goede te doen. Waar dat gebeurt, zien we iets oplichten van de genadevolle rechtvaardigheid, die God in Jezus Christus aan de wereld geschonken heeft.’
En zo is het! Het zou toch zonde zijn om die rechtvaardigheid niet aan te nemen én niet door te geven?! Amen

zingen           Lied 1005 ‘Zoekend naar licht’    

dankgebed en voorbeden 

collectemoment     toegelicht door diaken van dienst 

slotlied         Psalm 89:7 ‘Hoe zalig is het volk’

zegen