zingen                   Zingende Gezegend 136 ‘Wij trekken in een lange stoet’

stil gebed

votum en groet

aanvangstekst       ‘Wat ik je geef is kostbaarder dan het zuiverste goud, ik bied iets dat meer is dan het fijnste zilver.’ (Spreuken 8:19)

zingen (met combo)                   ‘Kom vier het feest met mij’ van Sela

gebed

zingen (met combo)    Stille Nacht

schriftlezing          Lukas 2:1-12

zingen         Gezang 135 ‘Hoor, de engelen zingen de eer’

meditatie                                              Kostbare Kerst

Gemeente van Jezus Christus,

‘Uit recent onderzoek blijkt, dat beleggen in kunst één van de meest veilige investeringen is en tevens één met een zeer lage risicofactor. Een gegeven dat steeds meer mensen aanspreekt. Het is een concreet, tastbaar en visueel bewijs van uw investering, geen dood geld of papieren maar één waarvan u op ieder moment van de dag kunt genieten. U heeft uw belegging in eigen beheer, geen onduidelijkheden met beurzen, banken, verliezen, manipulaties en onzekerheid, maar veilig in bezit.’ Aldus een advertentie van een kunsthandel.
Toch zeggen kenners dat dit maar ten dele waar is. De kunstsector is juist een grillig beleggingsmilieu. Zeker bij hedendaagse kunst is het echt maar de vraag wat die over een aantal jaar doet. Dat is wel anders voor oude kunst, met name oude schilderijen van oude meesters. Die worden over het algemeen alleen maar meer waard. Dat geldt ook voor iconen, die schilderijen van Bijbelse taferelen en heiligen uit veelal Oost-Europa. Ook die doen het tegenwoordig goed.

Nu denkt u misschien: ‘waar moet dit heen?! Ik ben op kerstavond toch niet naar de kerk gekomen om wat beleggingstips te horen.’
Dat is zeker niet de bedoeling. Wat wél de bedoeling is, dat ik aan de hand van zo’n icoon iets wil vertellen over de waarde van kerst. En die waarde is echt hoger dan welke intrinsieke beurswaarde ook.
Een icoon leent zich er heel goed voor om die onschatbare waarde uit te drukken. Iemand zei eens: ‘een icoon is verkondiging via het beeld.’ Vandaar dat iconen ook niet voor het museum bedoeld zijn, maar voor de kerk of voor mensen thuis. Ze zijn bedoeld om mensen in contact met God te brengen. Door de afbeelding heen mag je denken aan God, aan Christus, en zo tot Hem bidden. Een icoon is dus een gebed in verf, een meditatie in kleur.

Nou, dat kun je zeker zeggen over deze icoon. Wat een kleur! Het is een geboorte-icoon uit Bulgarije uit de 18^e eeuw. Normaal zijn die geboorte-iconen ontzettend vol. Op deze icoon is het allemaal wat eenvoudiger gehouden. Bovenaan zien we de engelen die de geboren Christus aanbidden. Links in het midden zien we een herder, die op zijn herdersfluit speelt en rechts de drie wijzen die met hun geschenken al onderweg zijn. Prominent op de voorgrond zien we Jozef en Maria die zich over het pasgeboren kind buigen.
Nu moet je wel van iconen leren houden. Aanvankelijk vond ik er niet zo veel aan. Het ziet er in eerste instantie allemaal een beetje primitief uit. Neem die gezichten van Jozef en Maria. Ze kennen eigenlijk heel weinig mimiek en emoties. Het ziet er allemaal zo sereen uit, om niet te zeggen: simpel.
Maar dat is dus met opzet gedaan. Het gaat niet om de natuurgetrouwheid van het tafereel, maar om de symboliek, om de betekenis. Het is een meditatie in kleur.
De kleuren zijn ook prachtig. Let op het overheersende rood, het prachtige groen en het vele goud dat er te zien is. Ja, dat goud valt echt op: bij de engelen en de wijzen, in de aureolen boven Jozef en Maria en Jezus. Het is meer dan alleen maar de kleur goud, om zo’n icoon een chique uitstraling te geven. Nee, goud staat voor de Heilige Geest en zijn doorwerking, voor goddelijkheid ook.  Niet voor niets is de geboren Jezus op de icoon één en al goud. ‘‘t Is geboren ’t godd’lijk kind.’
Ja, u merkt het al: ik ben intussen van deze icoon gaan houden. Hoe langer je ernaar kijkt, hoe mooier hij wordt. Je voelt je bij het tafereel betrokken. En dat is ook de bedoeling. Kijk maar naar de rechtervoet van Jozef die over de rand steekt, niet uit ruimtegebrek maar om aan te geven dat je als toeschouwer erbij hoort. Je wordt uitgenodigd om net als Jozef en Maria door de knieën te gaan en het kind te aanbidden. Zo dichtbij mag je komen.
Nog even die voet van Jozef. Het is een blote voet. Het deed mij denken aan Mozes die ooit zijn schoenen moest uittrekken toen God aan hem verscheen in de brandende braamstruik. Nu verschijnt God ook, sterker nog: Hij is gekomen in dit kind, mens geworden. De icoon zegt: dit is heilige grond. Vandaar dat goud, vandaar die blote voeten van Jozef.
Jozef houdt de armen gekruist voor de borst: teken van aanbidding, maar ook teken van ootmoed: als de grote God zich zo klein gemaakt heeft, zo nederig geworden is, hoe kunnen wij dan immers nog hoogmoedig zijn? Tegelijk zeggen die gekruiste armen ook iets over het kind zelf. Dat kindje dat in windsels ligt, als een soort mummie. Vaak lijkt op zulke geboorte-iconen de kribbe meer op een doodskistje. Het zal de bestemming zijn van dit kind: het kruis, de dood. Dat is de prijs die Hij betalen zal, voor ons.

Ja, dan zijn we intussen bij Goede Vrijdag en Pasen. Maar dat staat niet los van kerst. Integendeel, kerst is daar de ouverture op. Dat pasgeboren kindje, zo teder en minuscuul op dit icoon geschilderd, is niet klein gebleven. Het werd een man. Daar zijn ook vele iconen van. Zoals deze.

Deze icoon heeft de titel gekregen ‘De Verlosser van Zvenigorod’. Dit omdat deze icoon bedoeld was voor een kerk in die Russische plaats. Eén van de beroemdste iconenschilders, Roebljev, maakte hem.
Aan het begin van de vorige eeuw werd deze icoon ergens in een schuur vlakbij de kerk gevonden. Het communisme was in Rusland gekomen en men moest toen van overheidswege niets van godsdienst hebben. De iconen werden van de kerkmuren afgehaald en letterlijk bij het grofvuil gezet. Zo ook deze icoon. En je ziet het. Dat is ook het eerste dat opvalt aan deze icoon: hoe beschadigd hij is. Aan de bovenkant is er een deel van Jezus’ haar weg. Aan de onderkant ontbreekt een heel stuk van zijn mantel. Op verschillende plekken is de verf afgebladderd. Via zijn kin loopt er een grote barst naar beneden.
Deze icoon raakte mij vanaf het eerste moment. Het gelaat van Jezus komt letterlijk tussen de barsten en de scheuren op je af. Het kijkt je aan, te midden van een grote chaos. Alsof het zeggen wil: ‘wat hebben jullie met de wereld van mijn handen gedaan?’
Ja, dat voelt als een aanklacht. Een terechte aanklacht, want kijk nou eens wat we van deze kostbare schepping gemaakt hebben: vervuild, uitgeput en uitgebuit. Kijk nou eens wat we elkaar kunnen aandoen! Wat een oneerlijkheid, wat een ongelijkheid, wat een onrecht. Wat een geweld. Ook in deze week nog, in Syrië, in Ankara, in Berlijn.
Naast die terechte aanklacht zie ik ook bewogenheid in die blik. En let op in welke setting. De achtergrond is goud geschilderd. Teken van het goddelijke weten we intussen. Met andere woorden: God is in Christus met al die chaos en gebrokenheid bewogen. Ook met die van ons. Want misschien zitten wij hier vanavond ook wel als gebroken mensen. Mensen bij wie er een barst door hun leven loopt, waar het allemaal zo anders is gegaan dan we hadden gewild, die verdriet kennen, gemis, een diepe wond in het hart, grote zorgen of hevige spanningen. Kijk dan eens naar die icoon, naar dat gezicht van Christus. Het is immers verkondiging. Hij trekt het zich aan. Hij is ermee bewogen. Met heel zijn wereld. Die wereld met al z’n ongelijkheid, gebrokenheid én verlangen naar eindelijk vrede en echt geluk. Jezus Christus ziet het en is met ontferming bewogen. Hij ziet het met liefdevolle ogen.
Ja, dat zie ik ook in die icoon: ondanks alle beschadigingen zijn de trekken zo helder, ontkom je niet aan die liefdevolle, doordringende blik. Waar je ook zit in de kerk, die ogen kijken je aan. Liefdevol. Alsof ze zeggen willen: ‘hoe groot de chaos ook is, hoe diep de gebrokenheid, hoe tragisch het leven: Mijn liefde is sterker! Die zal het winnen!’
Toen dacht ik: dat mag ons in deze tijd ook alles zeggen. Als ik naar die icoon kijk en zie hoeveel er om dat portret is weggevallen, dat denk ik aan wat er het afgelopen jaar is gebeurd. Hoeveel mensen bang zijn, onzeker: waar gaat het naar toe? Maar deze icoon zegt me: ‘Ondanks alles wat weggevallen is, wat onzeker is, kun je Mij, Jezus Christus, nog zien. Dwars door alles heen. Want Ik ben niet veranderd. Ik laat me niet wegwerken uit deze wereld. De communisten hebben het geprobeerd. En zoveel andere ideologieën ook. Maar het is ze niet gelukt. Men zal Mij er niet onderkrijgen.’
Zoals die trekken van Christus op die beschadigde icoon zo duidelijk zichtbaar zijn gebleven: zijn liefde en bewogenheid. Die zijn waardevast. Die zijn ook van een onschatbare waarde: ‘meer dan zilver, meer dan goud’ zingt een lied. Investeer daar dan in, lieve mensen. Laat Hem van je houden. Laat Hem het fundament in je leven zijn. Een fundament dat blijft, zelfs door de laatste crisis heen, die van de dood. Want Hij biedt een eeuwig fundament. Ga er maar op staan. Geloof Hem op Zijn woord, als Hij zegt: ‘Mijn oog zal op je zijn. Ik wil je Verlosser zijn.’
Dat mag je zien in deze icoon, in deze meditatie van kleuren, in dit verkondigende beeld.

Het woord icoon komt trouwens van het Griekse ‘eikoon’, dat letterlijk ‘beeld of portret’ betekent. Dat woord komen we ook in de Bijbel tegen, in Kolossenzen 1 om precies te zijn, waar staat: ‘Deze (en dat is Jezus) is de eikoon – het beeld dus –  van de onzichtbare God.’ Jezus is het perfecte beeld van God. In Hem heeft God letterlijk een gezicht gekregen. Aan Jezus kun je dus precies zien wie God is, hoe God is: bewogen, liefdevol, geduldig, rechtvaardig, standvastig.
En nu is het de bedoeling dat wij deze trekken ook gaan vertonen. Dat wij zelf op Jezus gaan lijken, beelddragers van Hem worden, een icoon van Hem zeg maar.
Een aangrijpend voorbeeld hiervan kwam ik ergens tegen. U weet misschien wel dat vele jaren geleden de Armenen schandelijk werden behandeld. Zo plunderde ergens een officier een Armeens huis en joeg het gezin de straat op. Vader en moeder werden in koelen bloede neergeschoten. De dochters werden aan de soldaten uitgeleverd. De oudste was een meisje van twintig. Die hield de officier voor zichzelf… Uiteindelijk wist ze te ontsnappen. Ze vluchtte naar het kamp waar Armeense vluchtelingen onder Engelse bescherming werden opgevangen. Daar kreeg ze een opleiding als verpleegster. Uiteindelijk kwam ze terecht in een ziekenhuis waar gewonde krijgsgevangenen werden verpleegd.
Tijdens de eerste nacht ging ze met een zaklantaarn over de zalen. Het licht viel op een gezicht dat ze herkende. Als aan de grond genageld bleef ze staan. Daar lag hij, de man die haar huis tot een ruïne gemaakt had, die haar vader en moeder vermoord had, die zich aan haar vergrepen had! Hij was doodziek. Ze hoefde nu alleen maar een bepaald medicijn níet te geven en hij zou de volgende dag niet meer halen…Ze vocht. Ze vocht met zichzelf. En ze won. Ze verpleegde de zieke, totdat hij was genezen. Toen de officier vrijwel was hersteld nam een arts haar mee naar zijn bed en zei tegen de patiënt: ‘Zonder de toewijding van deze verpleegster zou u gestorven zijn…’ Lijkbleek keek de officier haar aan en zei: ‘Ik geloof, dat we elkaar eerder ontmoet hebben…’ ‘Ja’, zei ze, ‘wij hebben elkaar eerder ontmoet.’
Toen de dokter weg was, fluisterde hij: ‘Waarom heb je mij niet gedood?’ Ze zei: ‘Omdat wreedheid niet met wreedheid kan worden goedgemaakt en geweld niet met geweld. Ik ben een volgelinge van Hem die zei: Gij zult uw vijand liefhebben. Dat is mijn godsdienst.’
Lange tijd lag de man stil op zijn bed. Toen zei hij: ‘Ik heb nooit geweten dat er zo’n godsdienst was. Vertel mij er meer over, want zo’n godsdienst heb ik nodig…’

Ik hoop dat u, dat jij, zo’n godsdienst ook nodig hebt. Nee, zo’n God nodig hebt, die ons dient, met Zijn liefde, die daarvoor zichzelf gaf, een prijs eindeloos meer dan zilver of goud. Met zo’n God, met zo’n Heer, ben je de Koning te rijk, ondanks alles.
Ik hoop dat mensen ook aan ons de vraag kunnen stellen: ‘Vertel me er meer over, want zo’n godsdienst, zo’n geloof heb ik nodig.’ Dat ze aan ons dus diezelfde trekken zien, dat we een icoon zijn van Hem. Ja, dan is het echt kerstfeest – Christusfeest! Amen

zingen (met combo)        ‘Amazing Grace’

gedicht ‘Een hemels beeld onthulde’ van A.F. Troost door Dina Havenaar

EEN HEMELS BEELD ONTHULDE

Een hemels beeld onthulde
Gods menselijk gezicht:
een lam voor onze schulden,
een lamp, een helder licht –
geen ridder hoog te paard,
geen koningskind, geen keizer
met blinkend schild en zwaard.

De maagd Maria baarde
haar eerstgeboren zoon;
God vestigt hier op aarde
in vlees en bloed zijn troon:
Die ons is toegewijd
geeft ogen, handen, voeten
aan zijn lankmoedigheid.

Laat ons eerbiedig buigen,
werpt voor dit beeld u neer!
Het onze valt in duigen –
standvastig blijft de Heer!
O Heiland die ons heelt,
Gods eigen kroongetuige,
zijn sprekend evenbeeld –

Geloofd zij uw victorie,
uw majesteit, uw macht; 
U zij de eer, de glorie
voor eeuwig toegebracht!
Toonbeeld van Gods geduld,
nu hebt Gij onomwonden
de hemel ons onthuld!

A.F. Troost

dankgebed en voorbede

inzameling van de gaven           Combo speelt en zingt dan ‘Let us come together’ van How To Throw A Christmas Party.

zingen          Gezang 134 ‘Eer zij God in onze dagen’

zegen