zingen Gezang 138:1,4 Komt allen tezamen
stil gebed
votum en groet
aanvangstekst Paulus schrijft in één van zijn brieven: ‘door uw geloof zal Christus gaan wonen in uw hart en blijft u geworteld en gegrondvest in de liefde.’ (Efeze 3:14)
zingen (met combo) – Wij trekken in een lange stoet
– Ik kniel aan uw kribbe neer
gebed
schriftlezing 1 Jesaja 9:1-6
zingen Gezang 134 Eer zij God in onze dagen
schriftlezing 2 Lukas 2:1-7
zingen (met combo) In de stad van koning David
overweging Thema: ‘Huiselijke Kerst’
*zingen
I’ll be home for christmas
You can plan on me
Please, have snow and mistletoe
And presents on the tree
Christmas Eve will find me
Where the love light gleams
I’ll be home for Christmas
If only in my dreams
Je kent het misschien wel, het is één van de bekendere kerstliedjes. Bing Crosby zong het al, en Frank Sinatra, en Elvis Presley, en vele anderen na hen, zoals ook die ene dominee op de kansel van de Pauluskerk…
I’ll be home for christmas. Het is een liedje vol verlangen naar huis, juist met kerst.
Herkenbaar, want wie wil er niet met kerst thuis zijn, met je geliefden, met je familie?! En als je dat mist, kan dat je kerst juist zo moeilijk maken.
I’ll be home for christmas… Een huiselijke kerst vinden we ook op dit schilderij van Rembrandt.
Heel letterlijk al, want de entourage is niet die van een stal, maar van een huiskamer. En het kindje ligt niet in een kribbe, maar in een rieten schommelwieg. Maria leest een boek en heeft één voet op een stoof. Op de achtergrond blijkt de huiskamer ook tegelijk timmermanswerkplaats van Jozef te zijn, die we druk bezig zien.
Het ziet er uit als een gewone Hollandse familie uit de 17e eeuw, de tijd van Rembrandt. Nou, toch niet helemaal gewoon. Want linksboven zijn engelen te zien. Ze kijken als het ware over de rand heen, getooid in een hemels licht. Eentje daalt af, boven de wieg. Niet voor niets kreeg dit schilderij de titel mee: ‘De Heilige Familie met de engelen.’
Het hemelse licht, de neerdalende engelen; het wil zeggen: dit kind is geen gewoon kind, het is van goddelijke komaf. En dat boek dat Maria leest, dat lijkt me niet zomaar een boek, van Cats of Bredero of zo. Nee, het lijkt me een Bijbel. En het zou zomaar kunnen dat Maria het opgeslagen heeft bij de profeet Jesaja. Zijn woorden lazen wij vanavond ook, woorden die helemaal passen bij Rembrandts schilderij: ‘Zij die in het donker wonen worden door een helder licht beschenen.’ Het licht vanuit de hemel schijnt in deze donkere huiskamer, het schijnt op het kind, dat zelf het Licht der wereld zal blijken te zijn. Het kind, waarvan Jesaja profeteerde: ‘Een kind is ons geboren, een zoon is ons gegeven; de heerschappij rust op zijn schouders. Deze namen zal Hij dragen: Wonderbare raadsman, Goddelijke held, Eeuwige vader, Vredevorst.’ Of zoals Lukas later zou schrijven: ‘Het kind groeide op (…) Gods genade rustte op Hem.’ Ik zie het terug in die ene engel op het schilderij, die z’n armen uitbreidt: zegenend en beschermend: ‘Gods genade rust op dit Kind.’
Let ook op de houding van Maria. Ze is gestopt met lezen. Hoorde ze iets bij Jezus? Maar Hij slaapt, in alle rust. Wacht …, let op haar rechterhand. Ze schuift het manteltje naar achteren, alsof ze een tipje van de sluier oplicht. Bij veel afbeeldingen van Maria met Jezus, toont zij Hem. Denk maar aan al die Mariabeelden met Jezus op het puntje van haar schoot. Alsof Hij naar voren geschoven wordt: Kijk maar, hier is Hij! Maar Rembrandt doet het hier veel subtieler. Maria schuift het manteltje terloops naar achteren, kijkt vol vertedering naar Hem. En wij mogen meekijken. Het is onthulling, openbaring.
Rembrandt zou een jaar later nog een schilderij van Jozef, Maria en het kind Jezus maken.
De titel daarvan luidt: ‘De Heilige Familie met lijst en gordijn.’ We zien links Maria met Jezus in haar armen. Weer die tederheid, die liefde. Rechts is Jozef bezig met houthakken. Middenvoor zit een mollige poes bij een houtvuurtje. Weer heel huiselijk.
Maar het opengeschoven gordijn en de lijst doen denken aan een theater. Iemand noemde Rembrandt eens ‘de Shakespeare van de schilderkunst.’ Ja, zijn enscenering is raak. Het opengeschoven gordijn duidt weer op onthulling, op openbaring. Het hoge boograam op de achtergrond doet aan een kerk denken, aan een heilige ruimte. Ja, het is een heilig gebeuren hier. Van dat geheimenis krijgen we zo een inkijkje. Met een diepe betekenis. Zoals ik ergens las: – en dat is zeker ook bedoeld voor mensen anno 2019 – ‘We leven niet in een koud en zwijgend heelal. We hoeven niet te leven met een gesloten wereldbeeld. Nee, er is een God die leeft. Hij openbaart zich in een kind .’’’t Is geboren het godd’lijk Kind.’
Maar dit ‘goddelijke Kind’ deelt dus wel ons menselijke bestaan. En dat mysterie heeft Rembrandt willen verbeelden. Wel op het allermooist op dat eerste schilderij. Hij heeft Jozef, Maria en Jezus weergegeven als een Hollands gezinnetje uit zijn eigen tijd. Waarbij het kind ligt in een wieg, die Rembrandt wel heel bekend voorkwam… Tenminste, ik las ergens dat Rembrandts vader op een gegeven moment hun wieg had uitgeleend aan een neef. Maar die ging failliet. Rembrandts vader heeft toen alle moeite gedaan, – tot aan de rechter toe! – om die wieg terug te krijgen uit de failliete inboedel. Daardoor weten we hoe die wieg eruit zag: ‘Kinderwiegje, gevlochten uit witte wilgentenen.’ Precies de wieg, zoals Rembrandt die hier geschilderd heeft! Ontroerend. Alsof Rembrandt daarmee zeggen wil: zo dichtbij is Jezus gekomen… Zo deelt Hij mijn hele bestaan, vanaf de wieg…
En dat van u en jou … Kerst is niet alleen iets van vroeger, van het jaar 0, bij wijze van spreken. Nee, het is ook voor nu. Christus wil in ons huis wonen. ‘I’ll be home for christmas’ krijgt zo een nog veel dieper betekenis. Christus wil thuis zijn bij ons. Daarom begonnen we de dienst vanavond met de woorden van hem, naar wie deze kerk is genoemd, Paulus: ‘Door uw geloof kan Christus wonen in uw hart.’ Dat is de bedoeling van Kerst. Dat Christus niet alleen ons bestaan deelt, mens geworden is, tot in onze wieg toe, maar dat Hij in ons hart woont: dieper, dichterbij kan niet, centraler kan niet. Want ons hart is het centrum van ons bestaan, de regelkamer zeg maar. Als Jezus daar woont, zich thuisvoelt, we Hem elke keer weer welkom heten, dan gaan zijn liefde en vrede ons beheersen. En dat zal te merken zijn, ook door anderen. Thuis en buitenshuis.
I’ll be home for christmas … Ik zei al eerder: dit liedje is door velen uitgevoerd. Eén van hen is één van mijn lievelingszangers: Sufjan Stevens. Zijn versie is prachtig: orkestraal, met een koor, een harp en strijkers. Je waant je in de jaren ’50.
De videoclip erbij kent ook die sfeer. Althans, het begin. Je ziet een klein meisje in een feestelijke witte jurk, in slow-motion een huis binnenhuppelen. Maar dat huis blijkt al snel allerlei geheimen te herbergen: donkere, onheilspellende ruimten te hebben, waar griezelige scènes zich afspelen. Alsof het zeggen wil: kerst speelt zich af in een duistere wereld, vol angst en geweld.
Ik moest daaraan denken bij dit schilderij van Rembrandt. Op het eerste gezicht ademt het een sfeer van warmte, intimiteit en veiligheid. Het is goed toeven in deze Hollandse huiskamer. Dit kindje hoeft zich geen zorgen te maken.
Maar als je goed kijkt, blijkt dit anders te zijn. Het begint al met die onderste engel. Zijn houding is niet alleen zegenend, maar ook de houding van een gekruisigde… Het kruis hangt de kleine Jezus dus al letterlijk boven het hoofd. En welke kleur heeft z’n dekentje? Rood, bloedrood… De houtjes rechts op de grond liggen ook gekruist… En Jozef op de achtergrond is niet zomaar iets aan het beitelen. Nee, het is een juk… Het juk dat Jezus zal dragen: Zijn lijden. Zijn sterven. Zo spreken allerlei details een hele andere taal dan dat intieme en huiselijke van het tafereel. Nee, het is de taal van het lijden, het geweld, het kwaad dat Jezus zal treffen. Ook dat deel van ons bestaan heeft Jezus gedeeld. Misschien weet u, weet jij zelf wel alles van die donkere kant van het bestaan: bitter leed dat je overkomen is, diepe pijn, verdriet en zorgen. Maar daarin ben je dus niet alleen. Jezus heeft het zich aangetrokken. Hij heeft het doorleefd, tot op het bot. Hij kan dus met je meeleven en meelijden. Als geen ander.
Maar ook dat wat we zelf veroorzaken: onze missers, ons feilen en falen, daar waar we ons zo schuldig over voelen, ons voor schamen. Jezus heeft het, – als volstrekt Onschuldige! – vrijwillig op zich geladen. Is eraan gestorven. Maar, zei de profeet het niet: ‘Zó zal Hij het juk verbreken.’ Hij heeft ons daardoor bevrijd van al die schuld, ons verzoend, ons leven gegeven, tot in eeuwigheid. Daarom is dat onheilspellende in dit schilderij uiteindelijk bevrijdend, is het een groot geschenk, dat, zoals ze vroeger zeiden, de kribbe uit hetzelfde hout gesneden is als het kruis…
Als dat meisje in die videoclip bij Sufjan Stevens’ I’ll be home for christmas door die griezelige vertrekken de verlichte huiskamer bereikt, wachten daar haar vader en moeder. Ze lachen hun dochter toe en geven haar een cadeau. Het meisje, dat we de hele tijd op de rug hebben gezien, draait zich naar ons toe en laat stralend het cadeau zien.
Ja, zo is kerst, maar ook het vervolg, want kerst is de ouverture van Jezus’ lijden en sterven, én van zijn opstanding en overwinning, zo is het bedoeld: als het grootste geschenk, als zijn liefde voor ons, die alles goedmaakt en heelt uiteindelijk. Pak je dat geschenk aan?
I’ll be home for christmas … Over thuiskomen, thuis zijn, gesproken… Het schilderij ‘De Heilige Familie met de engelen’ hangt tegenwoordig in de Hermitage in Sint-Petersburg in Rusland. In datzelfde museum hangt een ander wereldberoemd schilderij van Rembrandt: ‘De terugkeer van de Verloren Zoon’.
We zien weer dat kenmerkende rood, nu in de mantel van de Vader, die z’n armen om zijn zoon heeft heengeslagen. Het is die Verloren Zoon, die bewust koos om weg bij zijn vader te gaan, maar er vervolgens achter kwam dat het leven daar niet beter was. Uiteindelijk raakte hij daar alles kwijt, behalve het verlangen naar huis, naar zijn Vader. Maar wat schaamde hij zich. Hij had z’n vader zo op zijn hart getrapt, alles verbrast, alles verknald. En toch ging hij. En daar stond z’n vader, al op de uitkijk, rende hem tegemoet en omhelsde hem. En juist die ontroerende ontmoeting, vol onvoorwaardelijke liefde, vergeving en herstel, heeft Rembrandt hier onvergetelijk aan het doek toevertrouwd.
Ik weet niet precies wie u of jij bent, wat je hebt meegemaakt in je leven, wie God voor je is. Ik weet wel, een beetje, wie God is. Rembrandt heeft Hem hier prachtig verbeeld op dit schilderij. En niet voor niets rijmt dat rood van z’n mantel op dat rood van het dekentje uit dat eerste schilderij. Het is het rood van Jezus’ bloed. Het is het rood van zijn onvoorwaardelijke liefde.
Die rode mantel is wijd genoeg om onder te schuilen. De armen van God de Vader – en Hij is hetzelfde als de Zoon, als Jezus; zo Vader, zo Zoon – die armen zijn groot genoeg, zijn handen tegelijk stevig én liefdevol genoeg. Daar is ook plaats voor u, jou en mij.
Kom zo thuis met kerst, thuis in de armen van de Vader, thuis in die van Jezus: ‘Veilig in Jezus’ armen, veilig aan Jezus’ hart’, zingt een oud lied. Of zoals ds. André Troost dichtte:
UIT LIEFDE IS GEBOREN
Uit liefde is geboren
een glimlach van omhoog,
muziek in dove oren,
licht in een donker oog.
Dwaas sloeg ik aan het dwalen,
alsof dat vrede bracht,
dolend door duizend dalen –
de wanhoop schaterlacht.
Krijg ik nu zo, verloren,
het loon dat ik verdien?
Geen vogel meer te horen,
geen maan, geen ster te zien,
geen liefde te beleven,
geen arm om mij heen,
beschadigd afgeschreven,
niet welkom: zó alleen.
Uw licht heeft mij gevonden,
genezend morgenlicht:
sneeuwwit mijn zwartste zonden,
geen hemelpoort nog dicht.
Hoe kan ik U belonen
voor wat U deed en doet?
Zon die bij ons wilt wonen,
wat bent U groot en goed!
Amen
meditatief muzikaal moment Het combo zingt Volheid van genade (Sela)
zingen Zingende Gezegend 112:1,3,4 Geen schutse om te schuilen
gebed
inzameling van de gaven het combo speelt en zingt Een toekomst vol hoop (Sela)
zingen Gezang 143:1,2 Stille Nacht
zegen
zingen (als gezongen amen) Gezang 143:3
0 Reacties