orgelspel 

welkom en mededelingen

zingen (met combo) Hemelhoog 413 ‘Als alles duister is’ 

stil gebed

votum en groet

aanvangstekst        Micha profeteerde lang geleden en mocht zo de spreekbuis zijn van God: ‘Uit jou, Betlehem in Efrata, te klein om tot Juda’s geslachten te behoren, uit jou komt iemand voort die voor Mij over Israël zal heersen, Zijn oorsprong ligt in lang vervlogen tijden, in de dagen van weleer.’ (Micha 5:1)

zingen           Hemelhoog 157 ‘Wij trekken in een lange stoet’

gebed

schriftlezing 1         Lucas 2:1-7

zingen  Lied 483 ‘Stille Nacht’

schriftlezing 2 Lukas 2:8-20

zingen  Lied 481:1,3 ‘Hoor, de engelen zingen de eer’ 

tekstlezing    En plotseling voegde zich bij de engel een groot hemels leger dat God prees met de woorden: ‘Eer aan God in de hoogste hemel en vrede op aarde voor de mensen die Hij liefheeft.’ (Lukas 2:13, 14)

meditatie      Thema: Bethlehemian Rhapsody

Gemeente van Jezus Christus,

Rond kerst zijn er heel wat tradities, binnen en buiten de kerk.
Eentje buiten de kerk is dat er vanaf 25 december de Top-2000 op de radio te horen is. Die lange lijst van liedjes waar mensen op gestemd hebben.
Nr. 1 is steevast ‘Bohemian Rhapsody’ van Queen. Tenminste, van de 26 keer stond dit liedje maar liefst 21 keer op de eerste plaats. Dat is best bijzonder voor een liedje dat twee keer zo lang duurt dan een drieminutenliedje en ook nog eens uit maar liefst zes delen bestaat. Je houdt ervan of je kunt het niet meer horen.

‘Bohemian Rhapsody’. Ja, het betreft een rapsodie. Wat is een rapsodie? Volgens Wikipedia is ‘een rapsodie een gedicht of een muziekstuk dat qua onderwerp of stijl bestaat uit contrasterende gedeelten wat betreft stijl/stemming, die ondanks de vrije vorm toch een eenheid vormen.’ Dat is een mond vol, maar je hoort dat wel terug in dat liedje ‘Bohemian Rhapsody’: de verschillende delen, melodieën en thema’s.

Vanavond gaat het hier over zeg maar de ‘Bethlehemian Rhapsody’. Die klinkt namelijk in de velden van Efrata, bij Bethlehem. En dan bedoel ik het ‘Ere zij God’. Ja, daar zit zeker ook het nodige contrast in: tussen de verschillende regels en zelfs binnen de regels. En toch is het een eenheid, dat ‘Ere zij God’.
En ook dit is een populair lied. Ik merkte het nog op de belijdeniscatechisatie afgelopen vrijdag toen ik de deelnemers vroeg naar hun lievelingskerstlied. Het ‘Ere zij God’ werd direct genoemd. Straks zullen we het, aan het eind van de dienst, ook zingen, zoals in talloze kerstdiensten en -vieringen dat ook gebeurt. Over tradities gesproken…

Ik vind het een mooie traditie, hoewel ik altijd besef dat het bij ons toch echt anders klinkt dan die allereerst keer, daar in de velden van Efrata. Niet alleen omdat de zangers toen zo anders waren – Gods eigen engelen – maar ook omdat ze het niet zongen, maar zeiden.
Deze ‘Bethlehemian Rhapsody’ is eigenlijk ook een soort rap. Er staat namelijk letterlijk in onze tekst dat de engelenmacht het sprak. Het ‘Ere zij God’ is een spreekkoor. De engelen zingen niet, maar scanderen.
Het gaat hier dus niet om lieve Dick Bruna-engeltjes zeg maar, of van die schattige engeltjes die in de kerstboom hangen of op menig kerstkaart prijken. Nee, onze tekst heeft het over een groot hemels léger. ‘Gods Luchtmobiele Brigade’, las ik ergens. Die heft een strijdkreet aan, want dat doet een leger.

‘Eer aan God’ is het eerste dat ze roepen. Ja, wij zingen ‘Ere zíj God’. Als een wens: ‘Moge God de eer krijgen die Hem toekomt.’ Een wens, een hele vrome misschien wel. Want zal God de eer krijgen die Hem toekomt? Van de kant van engelen wel, maar van de kant van de mensen…
Maar zo zingen, eh zeggen, de engelen het niet. Dat ‘zij’ staat er in de oorspronkelijke taal helemaal niet! Letterlijk staat er: ‘Eer voor God in de hoogste hemelen.’ Die engelen zeggen het niet in de vorm van een wens, maar als een feit: eer voor God in de hemel. Dat is een feit, dat gebeurt, nu de Redder is geboren. God in de hemel ontvangt dan de eer, de glorie.
‘Eer’ is in de Bijbel letterlijk de stralende heerlijkheid die God omgeeft, die van Hem afstraalt. Mag ik het zo zeggen: de Here God zelf straalt ervan, bij wat er in Bethlehem gebeurt. Het laat de hemel niet onberoerd, dat Jezus geboren wordt. O nee, die engelen weten het zeker: het is feest daar, want ze weten dat de grote verlossing, waar zo lang op gehoopt en op gewacht is, nu gaat beginnen. En de hemel zal het ademloos blijven volgen, het leven van dit kind, zijn daden, zijn woorden, zijn lijden en zijn sterven. Dat zal allemaal direct z’n weerslag hebben op de hemel, op de hemelse Vader, op zijn engelen, op de heiligen daar!
Zoals trouwens ook ons leven en vooral hoe we leven z’n weerslag heeft op de hemel. Jezus zegt later in het Evangelie ergens:  ‘Als één zondaar zich bekeert is er blijdschap in de hemel.’
Besef je dat, dat als je je omkeert van je verkeerde weg, als je de moed hebt om daarop terug te komen en terug te gaan naar de hemelse Vader, dat er dan blijdschap is in de hemel?! Dat het daar dan groot feest is! De hemel is echt veel dichterbij dan we denken. Wij zijn in ieder geval heel dichtbij voor de hemel. Ook nu: er wordt ademloos naar ons gekeken, wat we doen met dat kind in de kribbe, met dat Evangelie dat Hij brengt en is. Zou het vandaag nog feest worden in de hemel over die mensen in de Pauluskerk, over jou en mij?

Terug naar dat spreekkoor van de engelen. ‘Eer aan God in de hoogste hemel’, en je ziet de engelen bij wijze van spreken omhoog wijzen, maar tegelijk wijzen ze ook omlaag: ‘en vrede op aarde.’
Ja, en ook hier geen werkwoordsvorm! Ze zeggen niet: ‘en vrede zij op aarde.’
‘Oké, dat mag dan zo wezen, maar willen die engelen nou echt zeggen dat ze vrede op aarde ook constateren als feit? Het mogen dan geen engeltjes zijn, ‘zweven’ doe ze blijkbaar nog steeds… Want zeg nou zelf: ‘vrede op aarde als een feit?!?!’ Tja, vertellen de feiten niet iets anders: oorlog in diezelfde omgeving als waarboven de engelen hun spreekkoor aanhieven. Oorlog tussen Israël en Hamas, met verschrikkelijke gevolgen voor Joden en Palestijnen     . Oorlog in Oekraïne, straks al drie jaar. Oorlog in Soedan. Al veel langer, met honderdduizenden doden en miljoenen vluchtelingen.
En wij mogen hier dan in vrede en vrijheid leven, maar wat was hét woord van 2024? Polarisatie. Dat zegt toch genoeg! Er is zoveel onvrede in de samenleving, zoveel verdeeldheid, zoveel diepe kloven.
Ook in je eigen leven kan er zoveel onvrede zijn, een relatie die op de klippen loopt, conflicten die maar blijven slepen. Ach, vrede kan zo ver te zoeken zijn.
Je kunt ook met jezelf in de knoop zitten: een diepe onvrede en onrust in je hart ervaren, die zich maar niet laat verdrijven. Ach, vrede op aarde?

Ja, dát roepen de engelen. En laten we niet vergeten, dat dat ook in die tijd onwerkelijk klonk. Een tijd waarin de Romeinen heersten, met harde hand. Bezet gebied is het waarboven de engelen hun roep scanderen. En toch doen ze het: Vrede op aarde.
Maar laten we vooral niet vergeten dat het Gods legermacht is die dit roept en dat het een strijdkreet is: ‘vrede op aarde!’ Met andere woorden: er is geen vrede zonder strijd.

Kerst is het feest van de vrede. Maar we moeten het eigenlijk preciezer zeggen: ‘Met kerst neemt de strijd om de vrede een aanvang.’ Een strijd tegen de boze machten, tegen alles wat lijnrecht tegen die vrede ingaat, in ons eigen hart, buiten onszelf. Een strijd waarin de Opperbevelhebber, de Koning van hemel en aarde, nu in een kribbe ligt. Als een teken dat het in die strijd er diep aan toe zal gaan. De engelen roepen het als een strijdkreet, een overwinningskreet ook: ‘vrede op aarde!’ Maar die vrede zal niet vanzelf komen, is geen direct-klaar vrede, snel en goedkoop. Nee, het kost veel. Het kost alles. Want dat kindje zal groot worden, een man. De man van smarten. Zijn weg zal door de diepte gaan. Een via dolorosa. Achter de stal doemt de berg Golgotha al op: de kruisheuvel. Daar verwerft Hij de vrede. En dat kost Hem alles: zijn eigen leven, zijn eigen bloed. En door die strijd en dat lijden maakt Hij onze verstoorde relatie met God weer heel.

Ja, dat is vrede in de Bijbel vooral. Vrede die inderdaad een feit is, in Jezus Christus. Hij die heel maakt, onze vrede is. Vrede die dus heel dichtbij begint, in je eigen hart. Nee, ik moet het anders zeggen: het begint in Gods hart, in Gods welbehagen.
Want zo moet je die woorden van de engelen lezen: ‘Eer aan God in de hoogste hemel en vrede op aarde (dubbele punt): ‘In de mensen een welbehagen.’ Ja, zo luidt de tekst traditioneel. In de Nieuwe Bijbelvertaling staat ‘voor de mensen die Hij liefheeft.’

Zelf houd ik erg van dat woord ‘welbehagen’. Wel-behagen. Ergens een ‘behagen’ in hebben is al positief, maar een wel-behagen, dat is dubbel positief. Het is de ongekende positiviteit van Gods liefde. Zo is Gods hart, het klopt van liefde voor Zijn mensen. Hij heeft een welbehagen in hen.
Dat wordt dus heel algemeen gezegd. Er staat niet dat Gods welbehagen de vrome mensen betreft, of de trouwe kerkgangers, of de brave, dappere of lieve mensen. Nee, de mensen, zonder iets erbij, zonder kwalificatie. ‘In de mensen een welbehagen’. Hoe die mensen ook zijn. Mensen met hun mooie kanten, maar ook met hun minder mooie kanten, hun afzichtelijke kanten zelfs soms. Mensen die zo tegen kunnen vallen, en ook weer mee. Wij mensen dus: jij en ik: God heeft een welbehagen in ons. Zijn hart gaat naar ons uit! De reden zit ‘m dus in God zelf, in zijn eigen welbehagen, dat zo groot en weids is, dat niemand daar buiten valt.

Maar nu is de hamvraag: wat doet dat met je?
Want als je dat nu eens tot je door laat dringen, tot op de bodem van je hart, dat je dus zo door Hem bemind bent, zo door Hem aanvaard, helemaal, zou je dan niet die ander aanvaarden? Die ander, inclusief z’n onhebbelijkheden en moeilijkheden. De ander, die zo’n totaal andere mening heeft. Snap je: het geheim van de vrede, van een goede relatie, een geheelde relatie met de ander vind je in dat welbehagen van God. Als je je werkelijk aanvaard weet door God, als je weet dat Hij je omarmen wil met zijn oneindige liefde, hoe onverdiend, hoe genadig dat is, dan zul je die genade toch ook betonen aan een ander, dan zul je die ander toch ook aanvaarden, en trouwens ook jezelf?!

Dat is niet altijd gemakkelijk. Ook dat is geen direct-klaar vrede. Dat is een heel proces. Een strijd. En als je weleens moe wordt in die strijd, met jezelf, met anderen, of je kijkt deze wereld in, en je denkt: wat komt er van terecht? Denk dan aan het geheim van die vrede: het welbehagen van God. Hij laat z’n mensen niet los.

Tot slot. Wie kregen als eersten die ‘Bethlehemian Rhapsody’, dat ‘Ere zij God’ te horen? Herders. Nee, niet de upper ten van toen. Integendeel: hele gewone, eigenlijk best ruwe en rauwe mensen. Maar zij komen in beweging. Zij gaan op zoek naar Degene om Wie het draait in dat spreekkoor van de engelen: Jezus in de kribbe.
Willem de Merode maakte daar een prachtig gedicht bij, dat ook iets van een rapsodie heeft, vol van contrasten, maar vooral vol van verwondering. En ik hoop dat je meeknielt en -kust…

DE HERDERS

Rondom hen werd de wereld wit.
God strooit zijn englen neer als rijm.
En aarzlend nam hun hart bezit
Van ’t simpele geheim.

Der eeuwen zwellende ongeduld
Ging eindelijk te bloeien aan.
God heeft zijn heerlijkheid verhuld
En is als kind ontstaan. –

De heemlen deinden licht en luid,
En ’t drong hun zinnen huivrend in:
God, die zich in het vleesch besluit,
Neemt heden een begin.

De nacht stond donker om hen heen,
Toen zei er één, met schorre stem,
En allen rezen : ‘k hoor geween !
En ging naar Bethlehem.

Zij vonden Jozef tranenblind
Maria afgemat van smart.
Toen koosden zij en kusten ’t Kind
Met handen ruw en lippen hard.

Amen

zingen (met het combo)  1) Hemelhoog 160 ‘Zo is het beloofd’ 2) Hemelhoog 155 ‘Volheid van genade’

dankgebed en voorbeden

collectemoment    en medley door de organist

zegen

zingen           Ere zij God

orgelspel